Bu sayfada omurilik kanal daralması, bunun omurga bölgelerine göre (boyun omurilik kanal daralması, sırtta omurilik kanal daralması ve belde omurilik kanal daralması) farklılıkları ve dar kanal ameliyatı hakkında detayları anlatmaya çalışacağız. Hepinize sağlıklı günler dilerim.
Omurilik, omurga denilen yapıların arkasında bulunan kanal içinde yer alır. Omurilik kanalı başın hemen alt kısmından başlayarak aşağıya doğru uzanır. Omurilik kanalında boyun, göğüs, bel ve sakral olmak üzere 4 ayrı bölge vardır. Boyun bölgesinde 7, sırt bölgesinde 12, bel bölgesinde ise 5 adet omurga bulunmaktadır. Omurgalarda bulunan diğer anatomik oluşumlar ise omurgalar arasındaki disk dediğimiz yapılar, omurgaların birbiriyle eklem yapmasını sağlayan faset eklemler ve omurgaların gövdesinin arkasında bulunan kuvvetli bağ dokuları ile kas tabakasıdır.
Omurilik kanal daralması, omurgaların arkasında bulunan kanalın daralarak yukarıdan aşağı doğru seyreden omuriliği çeşitli seviyelerde sıkıştırması ve beraberinde de sinir köklerine yaptığı basıyla ortaya çıkar. Bu süreç yaşla artan dejeneratif bir süreçtir. Yukarıda saydığımız tüm anatomik yapılar bu dejeneratif sürece katkıda bulunur ve hastalar bir süre sonra boyun, sırt veya bel omurilik kanal daralması sorunu ile karşı karşıya kalırlar.
Omurgalar arasında bulunan disklerin yüksekliği yaşlandıkça su kaybederek azalır, aşırı kilolu hastalarda faset eklemler fazla yükü taşımak için içeriye doğru büyürler, omurgaların arkasındaki bağ dokusu zamanla kireçlenerek omuriliği önden, omurilik kanalının arkasında bulunan sarı bağ dokusu da artan yaşla kalınlaşarak omuriliği arkadan sıkıştırarak omurilik kanal daralmasına neden olurlar.
Bel omurilik kanal daralması yavaş gelişen bir süreç olduğundan ilk başta şikayet ve bulgulara neden olmayabilir. Ancak zamanla hastalığın ilerlemesi ile yaşam kalitesinde bozulma ve günlük aktivitelerde belirgin derecede kısıtlanma görülebilir. Hastalarda bu bulgular ortaya çıktığında çoğunlukla omurilik kanal çapı ileri derecede daralmış ve omurilik ile buradan çıkan sinir kökleri sıkışmış durumdadır. Sırt ve bel ağrısı, bacak veya ayaklarda güç kaybı ve uyuşma görülebilir. Hastalığın önemli bulgularından bir tanesi de hastaların belirli bir mesafe yürüdükten sonra bacaklarında ortaya çıkan kramp ve kasılmalardır. Zamanla hastaların yürüdükleri mesafe azalır ve ileri dönemlerde ev içinde dahi yürümekte zorluk çekmeye başlarlar. Hastalarda yürümeyle ortaya çıkan bu belirtiler belirli bir süre dinlenme ile kısmen azalır, sonra aynı belirtiler tekrar yürümeye başlayıp belirli bir mesafe kat ettikten sonra yeniden oluşurlar. Ayrıca hastalarda aynı bel fıtığında olduğu gibi kalçadan başlayıp bacağa ve ayağa kadar yayılan ağrı da bulunabilir. Omurilik kanal daralması olan hastalar genellikle sırtüstü yatmakta da sorun yaşarlar. Daha ileri dönemlerde bu hastalarda öne eğilerek yürüme eğilimi ortaya çıkar. Çünkü hastanın öne eğilmesi omurilik kanalında bir ölçüde genişleme yaratarak hastanın geçici rahatlamasına neden olur. Boyun omurilik kanal daralmasında ise eller veya kollarda uyuşukluk, ağrı, karıncalanma hissi, ileri dönemlerde beceri isteyen işleri yapmakta sorunlar, yürüme bozukluğu, hastalığın çok daha ileri dönemlerinde ise mesane ve barsak işlevlerinde bozulma sonucu idrar ve gaita tutamama sorunları ortaya çıkabilir.
Omurilik kanal daralmasının tanısında çeşitli görüntüleme yöntemleri kullanılmaktadır. Bunlardan bir tanesi direkt grafi ya da halk arasındaki anılan adıyla röntgen filmidir. Direkt grafide bel omurgalarının dizilişi, anatomik yapıları, sinir köklerinin çıktığı kanalların çapı, omurgada oluşmuş dejeneratif değişiklikler ve omurgalarda kaymanın olup olmadığı ve omurgaların birbiriyle olan anatomik ilişkisi değerlendirilir. Bir diğer teşhis yöntemi olan üç boyutlu bilgisayarlı tomografide ise yukarıda söz ettiğimiz anatomik yapılar hakkında daha detaylı bilgiler de alınabilir. Ayrıca 3 boyutlu görüntüler omurilik kanalı iç yapısını görsel olarak daha ayrıntılı görmemizi sağlarlar. Bu tetkik ile ameliyatta kullanılması gereken vidalar ve bu vidaları bağlayan çubuklar gibi omurganın sabitlenmesine yarayan sistemlerin hangi boyutta kullanılacağı önceden yapılacak ölçümlerle belirlenir.
Son yıllarda altın standart olarak görülen tanı yöntemi manyetik rezonans görüntülemedir. Bu tetkik ile omurgalar arası mesafede yer alan disk yapıları, omurgaların birbiriyle eklem yaptıkları bölgeler ve omurgaları bir arada tutan bağ yapıları, omurilik kesesi ve buradan çıkan sinirlerin durumlarını değerlendirmek mümkündür. Manyetik rezonans görüntülemede omurilik kanal çapının belirli bir miktarın altına düşmüş olması hastalığın ilerlediğinin bir işareti olarak kabul edilir. Elektrofizyolojik inceleme dediğimiz halk arasında ise sinir ölçüm testi adıyla anılan elektromiyografi ve somatosensoriyal uyarılmış potansiyel tetkikleriyle omuriliğin iletimi ve omurilikten çıkan hangi sinirin bası altında kaldığı ve ne derecede bu baskıdan etkilendiği değerlendirilebilir. Bu inceleme yöntemi ile omuriliği ilgilendiren diğer hastalıklarla ayırıcı tanı yapmak da mümkündür.
Omurilik kanal daralması ameliyatında omurganın arka bölümünü oluşturan her iki yandaki lamina denilen kemikler ve onun hemen altındaki ligamentum flavum dediğimiz sarı bağ dokusu alınarak omurilik kanalı genişletilir, omurganın dinamiğini korumak ve ileride omurga kaymasına engel olmak amacıyla da hastalara implant konarak ameliyat bölgesindeki omurgaların sabitleme işlemi olan füzyon yapılabilir.
Daha ılımlı omurilik kanal daralması olan hastalarda omurganın her iki tarafındaki lamina denen kemik doku çıkarılması yerine bir taraftan cerrahi yaklaşım yapılarak tek taraftaki lamina yani kemik doku çıkarılır. Ancak mikrocerrahi teknik kullanılarak her iki tarafta omurilik kanalı genişletilmesi ameliyatı yapılır ve buradaki sıkışma tümüyle ortadan kaldırılabilir. Omurilik kanal daralması ileri derecede dejeneratif bir süreç olduğundan bazı hastalarda omurgaların birbiri üzerinde kayması söz konusu olabilir ve bu durumda yine omurganın arkasındaki kemik doku iki taraflı çıkarılarak omurilik kanalı genişletilir ve cerrahi sahadaki omurgalar implant ile sabitlenerek ameliyat yapılır.
Boyun bölgesindeki omurilik kanalı daralması ameliyatlarında ise önden veya arkadan yapılacak ameliyatlarla bu sorunun giderilmesi mümkündür. Ancak buna nörolojik muayene ve görüntüleme ile elektrofizyolojik testler yapıldıktan sonra karar vermek gerekir. Boyun bölgesinde omuriliğe baskı yapan sadece disk yapıları ise o diske komşu iki omurga için herhangi bir girişim yapmadan sadece disk bölümüne cerrahi girişim yapılır. Bazen de önden omuriliğe baskı oluşturan omurgaların arkasında uzanan oldukça kuvvetli bir bağın kireçlenmesi de söz konusu olabilir. Bu durumda etkilenen omurga gövdesi ve disk dokusu beraber çıkartılır. Yerine kemik dokudan oluşan greft dediğimiz yapılar veya omurga yerine geçecek kafes görünümlü protezler yerleştirilir. Daha da sonra bunların önüne hareket edip yerinden çıkmalarını engellemek için titanyum plak yerleştirilerek sabitleme işlemi yapılır.
Başlangıç aşamasında bulguları olan hastalara cerrahi dışı yöntemler tedavide ilk basamak olarak önerilebilir. Bunlar yatak istirahati, ilaç tedavisi, omurilik kanalına yapılan enjeksiyonlar ve fizik tedavi uygulamalarıdır. İlaç tedavisinde basit tipte ağrı kesici ilaçlar ya da daha ileri durumlarda narkotik grubu çok şiddetli ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir. Bunların hangi dozda kullanılacağı hekim tarafından belirlenmelidir. Beyin cerrahisi uzmanları, anestezi uzmanları ve algoloji uzmanları tarafından uygulanan epidural ve transforaminal enjeksiyon uygulamaları da cerrahi dışı tedavi yöntemlerindendir. Bu uygulamada sinirleri saran omurilik zarı tabakası dışındaki epidural boşluk denilen anatomik boşluğa veya omurilikten çıkıp bacağa gitmek üzere ayrılan sinir kökü kanalına halk arasında kortizon denilen kortikosteroid ve ağrı kesici ilaç enjeksiyonu uygulanır. Fizik tedavi uzmanının kararı sonrası yapılabilecek fizik tedavi uygulamalarında da ana amaç; ağrıyı kesmek ya da ağrıyı hastanın kabul edebileceği düzeylere indirmek, kasları güçlendirmek ve hastaya hareket serbestliği sağlamaktır. Nörojenik kladikasyon denilen ve hastaların yürüyüş mesafesinin ileri derecede azaldığı durumlarda, bacaklarda kramp ve kasılmalar ile bacaklar veya ayaklarda kuvvet kaybının olması sonucu hastaların yaşam kalitesi ileri derecede düşmektedir. Bazen buna idrar veya gaita kaçırma gibi daha ileri sorunlar da eklenebilir. Günümüzde gelişmiş teknoloji yardımıyla cerrahi tedavide özellikle mikrocerrahi tekniğinin kullanımının artması, ameliyatların daha konforlu ve başarılı yapılmasını sağlamıştır. Cerrahi tedavideki ana amaç sırt, boyun veya bel bölgesindeki omuriliğin rahatlatılmasıdır. Bu ameliyatın tıptaki adı ise dekompresyondur ve omurgayı sabitleme gerekirse füzyon ameliyatı eklenebilir.
Boyun, sırt ve bel omurilik kanal daralması ameliyatı sonrasında hastalarımızı 6 saat sonra ayağa kaldırıyoruz. Hastalarımız genelde hastanede 2 ila 4 gün arasında kalmaktadır. Taburcu olan hastaların eve araç içinde oturarak gitmelerinde sorun yoktur. Hastalar günlük yaşantılarına kendilerine verilen korseyi kullanarak devam edebilirler. Özellikle oturuş ve kalkışlarda kendilerine öğretilen şekilde davranmaya özen göstermelidirler. İlk günler ameliyat yerinde ağrı yanma hissi ve batma gibi yakınmalar olabilir, bu nedenle hastalarımızın endişelenmesine gerek yoktur.
Çoğunlukla ameliyat sonrası verilen ağrı kesici ilaçları kullanarak ve bir süre yatakta dinlenerek bu sorun çözülebilir. Hastalarımızın yataklarının omurga sağlığına uygun olmasına dikkat etmeleri gerekir. Taburculuk sonrası yaşamlarında koltuk, kanepe gibi uygun olmayan yerlerde yatmamalıdırlar. Yatağa yatarken önce yatak kenarına dizlerinden destek alarak oturmalı ve sonra ellerinden destek alarak başını yastığa koymalı ve sonrasında tam yan dönerek sırtüstü yatış pozisyonuna geçmelidirler. Bundan sonra hastalarımız sırtüstü veya yan dönerek yatabilirler.
Yataktan kalkarken tam yan dönmeli, daha sonra elleriyle destek alarak oturur pozisyona geçmeli ve sonra dizlerinden destek alarak kalkmalıdırlar. Genellikle ameliyat sonrası taburculuk süresi içinde verilen ilaçlar aksi söylenmemişse bitince tekrar kullanılmamalıdır. Her seviyede omurilik kanal daralması geçiren tüm hastalarımız alafranga tuvalet kullanmalıdırlar. Ayakkabılarını oturarak giymeye özen göstermelidirler. Bayan hastalarımız için çok yüksek topuklu veya topuksuz ayakkabılar yerine orta yükseklikte dolgu topuklu ayakkabılar daha uygundur. Yine sırt ve bel omurilik kanal daralması ameliyatı geçiren hastalar yüksekten bir şey almaları gerektiğinde uygun bir yüksekliğe çıkarak almalıdırlar.
Sandalye veya koltuğa kendilerini düşüyormuşcasına bırakarak oturmamalı, buralara dizlerinden veya koltuk kenarlarından destek alarak yavaşça oturmalıdırlar. Aynı yerlerden kalkarken de diz veya koltuk kenarlarından destek alarak kalkmaları uygundur. Sırt ve bel omurga ameliyatı geçirmiş hastalarımız 7.günden itibaren önce kısa mesafe yürüyüşlere başlayabilirler. İlk zamanlar yürüme süreleri 20-30 dakika olmalıdır. Zamanla her gün bu süre 5-10 dakika artırılabilir. Omurilik kanal daralması ameliyatında implant halk arasındaki adıyla vida kullanılmamış olan hastalar, ofis içinde çalışıyorlarsa 20 gün sonra işlerine başlayabilirler. Ancak daha ağır iş koşullarında çalışan hastalarımız işlerine 60 gün sonra dönebilirler. İlk 45 gün içerisinde hastalarımız ağırlık taşımamaya sonrasında ise her iki ellerinde toplam 5 kg’dan fazla ağırlık taşımamaya özen göstermelidirler.
Ağırlık kaldırmaya çalışırken de yere çömelmeli ve ağırlığı olabildiğince bedenlerine yakın tutarak kaldırmalıdırlar. Ameliyat sonrası dönemde hastalarımız kilo almamaya ve gerekirse fazla kilolarını vermeye çalışmalıdırlar. Bunun için diyet uzmanından profesyonel destek almaları uygun olacaktır. Bu hastalarımız için en uygun sportif aktivite yürüyüş ve olanaklı ise yüzme sporudur. Ameliyat sonrası hastalarımız ilk 20 gün araç kullanmamalı, sonrasında ise şehir içinde kısa mesafe araç kullanmalıdırlar. Ancak aracı kendileri kullanıyorlarsa uzun mesafe yolculukları ameliyattan 30 gün sonra yapmaları uygun olacaktır. Uzun mesafe yolculuk süresinde de her 1.5 saatte bir durarak, 10 dk ara verip kısa yürüyüş yapıp yola öyle devam etmeleri omurga sağlıkları için gereklidir. Hastalarımız kısa mesafeli uçak yolculuklarını ameliyattan 7 gün sonra yapabilirler. Avrupa’ya veya okyanus aşırı olan daha uzun mesafeli olan uçak yolculukları ise ameliyattan 30 gün sonra yapılabilir ve yine bu süreçte uçakta 1.5 saatte bir kalkarak dolaşmaları gerekir. Her seviyede omurilik kanal daralması ameliyatı olan hastalarımız ofis çalışma ortamında bel destekli ortopedik özelliği olan sandalye kullanmalı ve her saat başı kalkarak ofis içinde 5 ile 10 dakika dolaşmalıdırlar. Sırt ve bel omurilik kanal daralması ameliyatı geçiren hastalarımız bedensel temas sporlarından kaçınmalıdırlar.
Ayrıca özellikle boyun omurilik kanal daralması ameliyatı olan hastalar 10 gün boyunluk kullanmalıdırlar. Ofis çalışanları 10. günde işlerine dönebilirler, ancak ağır işte çalışanlar 4 hafta dinlenmelidir. Bu ameliyatı geçiren hastalar ilk 4 hafta içinde ellerinde 3 kg’dan fazla yük taşımamalıdır. Ameliyat sonrası 1.yılda her 2 elinizde toplam 7 kg’a kadar ağırlık taşıyabilirsiniz. Boyun omurilik kanalı daralması sonrası 10 gün araba kullanmayınız. Kısa uçak yolculuklarını ameliyattan sonra yapabilirisiniz. Ancak Avrupa ve okyanus aşırı uçak yolculuklarını ameliyattan sonra 30.gün ve sonrasında yapmanız uygundur. Boyun omurilik kanalı daralması ameliyatı geçiren hastalarımız ilk 4 ay temas gerektiren spor yapmamalıdırlar. İlk 20 gün sadece yürüyüşle yetinen hastalarımız, ameliyattan 20 gün sonra yüzmeye spor amaçlı başlayabilirler. Boyun omurilik kanal daralması ameliyatı olan hastalar kullandıkları bilgisayar ekranlarını göz hizasında olacak şekilde ayarlamalıdırlar.
Boyun, sırt ve bel omurilik kanalı daralması ameliyatı olan hastalar kendilerine verdiğimiz egzersizlere 60 günden sonra başlayabilirler. Başlangıçta hareketleri yaparken hafif ağrı olabilir ancak zaman içinde bu ağrı azalacak ve kaybolacaktır. Hastaların ameliyat sonrası dönemlerinde omurga sağlıklarına dikkat etmesi ve boyun, sırt ve bel omurgalarında ağrı yaratacak aktivitelerden sakınması gereklidir. Omurga sağlığını ameliyat sonrası olumlu etkileyen diğer etkenler ise önerilen egzersiz programlarını sürekli yapmak ve kilo almamaya özen göstermektir.